1 Paweł Sikorski Emilia Zambrzycka Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Instytut Psychologii Postawy rodzicielskie 1. Wprowadzenie w tematykę pracy 1.1. Postawy Pierwszy raz termin postawa ( attitude ) pojawił się w psychologii za sprawą H. Spencera i A. Baina. Obaj badacze w swoich poglądach przyjęli, iż postawa to psychiczny stan gotowości do słuchania lub uczenia się czegoś. Postawa w aspekcie emocjonalnym mówi o ustosunkowaniu się emocjonalnym osoby do określonego przedmiotu lub sytuacji. Może być pozytywną lub negatywną oceną danego ujęcia sytuacji czy przedmiotu. Psychologia społeczna wyodrębniła tu istnienie trzech komponentów postawy: -elementu emocjonalnego, który określa stosunek wartościujący jednostki do danego zjawiska; -element poznawczy obejmujący wiedzę jednostki, jej przekonania oraz opinie; -oraz element behawioralny, czyli reakcje jednostki wobec danej osoby czy zjawiska 1. Wyrażenie oceny staje się tu postawą. 2 Pojęcie jakie w psychologii społecznej stanowią postawy rodzicielskie jest swoistą odpowiedzią naszych czasów na zapotrzebowanie wynikające z 1 M. Plopa, Psychologia rodziny: teoria i badania, Kraków s 246; por: M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa, s. 32: Każda postawa zawiera trzy składniki myślowy, uczuciowy i działania. 2 J. Strealu, Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk, 2001, Tom III. s 79.
Postawy Rodzicielskie Maria Ziemska.pdf
2 naturalnej potrzeby rozumienia wpływu jaki niesie ze sobą określone wychowanie. Idąc za Marią Ziemską pojęcie to kieruje (...) uwagę na rodzinne tło kształtowania się osobowości. Jest to jednak o wiele szersze pojęcie. Wiele prób przybliżenia go czytelnikom sprawiało, iż wyodrębniły się różne rodzaje definicji. Nie będzie to jednak tematem tej pracy. W poniższym opracowaniu spróbujemy przybliżyć czytelnikowi źródła postaw, typologie głównie w ujęciu Marii Ziemskiej, właściwe i niewłaściwe postawy wychowawcze oraz ich konsekwencje. Wyrażanie ocen w stosunku do zachowań dzieci może kształtować powtarzalność danych zachowań chwalenie, karanie, uwaga, oburzenie, odrzucenie, zaufanie, swoboda z pewną ostrożnością, rozwagą, ale i zaufaniem, i wiele innych Rodzina Żeby zacząć mówić szerzej o terminie i jego przesłaniu jakim są postawy rodzicielskie, warto najpierw przybliżyć termin jakim jest rodzina. W internetowej encyklopedii możemy dowiedzieć się, że rodzina występuje dwojako rodzina jako grupa i instytucja społeczna. Rozumienie rodziny jako grupy wiąże się z nadawaniem jej takich wartości jak intymność, wzajemne uczucie, współdziałanie i wzajemna odpowiedzialność. Natomiast rozumienie jej jako instytucji społecznej wiąże się z nadawaniem jej funkcji instytucjonalnych rodziny prokreacyjnej, materialno-ekonomicznej, opiekuńczo-zabezpieczającej i innych. 4 W poniższym opracowaniu skupimy się na rodzinie nuklearnej składającej się z rodziców i ich dzieci. Rodzina stanowi jedyną grupę społeczną tworzoną na bazie procesów biologicznych. Jednostką twórczą jest tu małżeństwo, które psychicznie jest w stanie podjąć się zadania jakim jest podjęcie nowych ról społecznych matki i 3 M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa 2009, s Wikipedia Online [dostęp: 26 maja 2010]. Dostępny w Internecie:
4 dzięki życiu w rodzinie wzrastają w społeczeństwo, ale i współmałżonków, gdyż proces dostosowania się ich w małżeństwie jest procesem socjalizacyjnym. Podobnie potrzeby rodzicielskie wychowania dzieci, a także przekazywania im własnego języka, podstawowych wzorów zachowania obowiązujących w danym społeczeństwie, obyczajów, wprowadza w świat wartości moralnych i w świat kultury kontrolując zachowania swych członków, - funkcja psychologiczna dzięki stabilizacji, bezpieczeństwu, możliwości wymiany emocjonalnej i stworzenia warunków dla rozwoju osobowości przyczynia się do ich dojrzałości emocjonalnej i równowagi psychicznej; częściej nazywa się tę funkcję: funkcją wymiany emocjonalnej lub funkcją ekspresji uczuć, bądź też rozładowania napięć emocjonalnych czy też funkcją zapewniającą członkom rodziny poczucie bezpieczeństwa. Rodzina przyczynia się do ugruntowania i kultywowania zdrowia psychicznego w społeczeństwie. Dzięki niej w rodzinie zaspokajane są potrzeby emocjonalne: miłości i przynależności, uznania i szacunku, poczucia bezpieczeństwa. 2. Źródła postaw rodzicielskich Jak kształtują się postawy rodzicielskie? Dlaczego rodzice zachowują się w taki a nie inny sposób w stosunku do swoich dzieci? Najczęściej wymienianymi czynnikami wpływającymi na kształtowanie się postaw są: potrzeby, informacje o przedmiotach postaw, oddziaływanie środowiska społecznego, cechy osobowości, traumatyczne doświadczenia, procesy emocjonalne, wpływ wczesnych doświadczeń7. Maria Ziemska za istotne uważa również między innymi: dziedzictwo z rodziny pochodzenia, jakość związku małżeńskiego rodziców dziecka oraz czynniki tkwiące w dziecku 8. 7 M. Plopa, Psychologia rodziny: teoria i badania, Kraków 2005, s M. Ziemska, Postawy rodzicielskie. Warszawa 1973.
5 Postawy są więc konkretnym nabytym zbiorem ocen i działań w stosunku do interakcji rodzica z dzieckiem. Badacze przyjmują, że systemy rodzinne, dające oparcie, zrozumienie, bezpieczeństwo, otwarte na komunikację i wzajemny szacunek pozwalają na stworzenie osób gotowych na poradzenie sobie z wymogami rodzicielstwa 9. Idąc dalej za M. Plopą prawdopodobnie wychowankowie z tak funkcjonujących domów będą bardziej cierpliwe, ich zdolności komunikacyjne będą bardziej rozwinięte, a empatia i wrażliwość pozwoli na prawidłowe wychowanie i kontrolowanie ich dzieci. Ważne jest zaznaczenie, iż osoby te w swoich rodzinach doświadczały nie tylko brania, ale i dawania 10. U źródła postaw niewłaściwych znajduje się bądź nadmierny dystans uczuciowy wobec dziecka, bądź nadmierna koncentracja na nim. Idąc dalej za Marią Ziemską powiedzieć można, że rodzice przejawiający niewłaściwe postawy rodzicielskie nie zwracają się ' ku dziecku, tak jak Ci z postawami właściwymi, ale w przypadku nadmiernego dystansu przeciw dziecku, albo poza dziecko, albo obok dziecka 11. Podobnie rodzice nadmiernie skoncentrowani na dziecku rodzice są zbyt blisko dziecka, zbyt blisko, aby zapewnić mu swobodę wzrastania. Obie te postawy zawierają jeszcze inny dwubiegunowy wymiar dominację -uległość. Dominacja przy nadmiernym dystansie daje kontakt agresywny, przy nadmiernej koncentracji na dziecku oraz dominacji powstaje kontakt, którego celem jest ciągła korekcja. Uległość przy nadmiernym dystansie ucieczka od kontaktu, przy nadmiernej koncentracji kontakt zbyt bliski. Opis konkretnych postaw wynikających z tych rodzajów kontaktów znajduje się w podrozdziale 3.1. oraz M. Plopa, Psychologia rodziny: teoria i badania, Kraków 2005, s. 247, za: S. A. Anderson, R. M. Sabatelli, Family interaction, Allyn & Bacon, M. Plopa, Psychologia rodziny: teoria i badnia, Kraków 2005, s. 248, za: J. Belsky, L. Steinberg, P. Draper, Childhood Expierience, Interpersonal Development and Reproductive Strategy: An evolutionary Theory of Socialization, Child Development 1991, 62, s M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa 2009, s. 54.
6 3. Typologia postaw rodzicielskich wg Marii Ziemskiej W literaturze psychologicznej możemy znaleźć wiele różnych typologii postaw rodzicielskich. Zarówno uporządkowanie ich, jak i kompleksowe opisanie wszystkich wymiarów wchodzących w skład postaw, jest niezwykle trudnym zadaniem. W prezentowanym opracowaniu przyjęliśmy typologię Marii Ziemskiej wraz z kryterium właściwych bądź niewłaściwych postaw rodzicielskich. Postaw kształtujących aktywne, pewne siebie, radosne dzieci i postaw kształtujących dzieci pełne lęków, obaw i braku zaufania we własne siły Właściwe postawy wychowawcze Postawy, które możemy określić mianem właściwych zawierają w sobie coś co Maria Ziemska nazywa podejściem skierowanym ku dziecku. Jest to podejście do dziecka bez przesadnej koncentracji, ale i bez nadmiernego dystansu, czyli nawiązanie z nim swobodnego kontaktu, ani napiętego, ani też zbyt luźnego12. Właściwa postawa jest zrównoważoną i swobodną wymianą międzypokoleniową, umożliwiającą prawidłowy rozwój dzieciom. Przedstawiony powyżej schemat postaw wychowawczych wg Marii Ziemskiej przedstawia cztery główne przeciwstawne pary postaw. Są to: 1) akceptacja odrzucenie, 2) współdziałanie unikanie, 3) rozumna swoboda nadmierne ochranianie, 4) uznanie praw nadmierne wymaganie. 12 M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa 2009, s. 57.
8 tego co dziecko robi. Postawy pozytywne powinny występować razem zarówno akceptacja, współdziałanie, rozumna swoboda, jak i uznanie praw wnoszą wiele dobrego w wychowanie dziecka. Postawy te przenikają się współdziałanie może wynikać z akceptacji, akceptacja z rozumnej swobody itd Niewłaściwe postawy wychowawcze Postawy właściwe w schemacie Marii Ziemskiej znajdują się dookoła obręczy będącej między czterema kątami kwadratu na czterech kątach znajdują się postawy niewłaściwe, będące uzupełnieniem par do postaw właściwych. Są to: Odrzucenie. Postawa będąca przeciwstawną do akceptacji jest najbardziej niewłaściwą postawą. Rodzice odrzucający dziecko nie chcą mieć z nim do czynienia, nie lubią go. Może występować tu agresja, krytyka dziecka bez interesowania się co tak na prawdę to dziecko robi. Próby kierowania dzieckiem są najczęściej w postaci zastraszania, karania, żądania 17. Unikanie. Opozycja do współdziałania. Rodziców nie interesuje dziecko, jego problemy, zainteresowania, plany czy marzenia. Przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności toteż starają się go unikać, bądź pozostawiając same sobie, bądź wysyłając na różne kursy byleby nie mieć z nim kontaktu. Postawa ta charakteryzuje się również brakiem stałości w wymaganiach od dziecka, lekceważeniem zagrożeń oraz brakiem współpracy z dzieckiem Tamże s.59, por. M. Plopa, Psychologia rodziny, s J. Pielakowa, Jak im pomóc, Warszawa s. 60; por. M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, s Tamże s.61; por. M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, s. 62. 2ff7e9595c
Comments